Stomatologia zachowawcza zajmuje się leczeniem i profilaktyką chorób jamy ustnej oraz zębów alby jak najdłużej zachować estetykę i funkcjonalność całego narządu żucia. W Europie Polacy znajdują się w niechlubnej czołówce pod względem chorób zębów. Statystyczny Kowalski ma nawet kilkanaście ubytków i często bardzo zaawansowaną próchnicę. Tymczasem nikogo chyba nie trzeba przekonywać, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. Profilaktyka dentystyczna ma niemałe znaczenie, a piękny uśmiech jest ważny nie tylko z powodów zdrowotnych, ale też estetycznych - decyduje o naszym samopoczuciu i o tym, jak jesteśmy postrzegani przez innych. Jak zatem dbać o zęby, by były mocne i odporne na ataki niszczących bakterii?
Wiadomo, że podstawowymi akcesoriami służącymi zachowaniu higieny jamy ustnej w warunkach domowych są szczoteczka, płyn do płukania, nici dentystyczne. Niestety często nie czyścimy zębów dokładnie i odpowiednio długo. Dodatkowo nieprawidłowa dieta sprzyja powstawaniu szkodliwych kwasów i gromadzeniu się bakteryjnych osadów. W efekcie okazuje się, że samodzielnie prowadzone zabiegi nie wystarczają, by zachować piękny uśmiech. Wtedy warto pomyśleć o specjalistycznej profilaktyce dentystycznej. Do najczęstszych zabiegów zapobiegawczych wykonywanych w gabinecie należą: skaling, piaskowanie oraz zabiegi z wykorzystaniem fluoru.
Płytka nazębna to osad, który gromadzi się i zalega na powierzchni zębów, a przede wszystkim w okolicach szyjek zębowych (powstaje bezpośrednio w okolicy dziąseł). Na ten ciemny, lekko brązowy i twardy nalot składają się resztki pokarmowe, drobnoustroje, obumarłe cząsteczki błony śluzowej. Bakterie znajdujące się w płytce wytwarzają kwas, atakujący szkliwo, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju próchnicy. Ponadto osad przyczynia się również do zapaleń dziąseł i chorób przyzębia np. paradontozy. Aby bronić się przed niebezpiecznymi atakami bakterii, trzeba w ramach profilaktyki dentystycznej wykonywać co jakiś czas skaling, piaskowanie i fluoryzację.
Skaling polega na usuwaniu kamienia z koron zębowych za pomocą ultradźwięków, które uderzają razem z wodą w cząsteczki złogów i w efekcie prowadzą do ich pękania i odpadania. Nalezy usuwac zarówno kamień znajdujący się na koronie zęba ale i tez poddziąsłowy. Szczególnie u osób ze złą higieną i chorobami przyzebia spowoduje to nieuniknione krwawienie.
Piaskowanie to natomiast metoda, podczas której dzięki ciśnieniu rozpyla się w jamie ustnej (również z użyciem wody) maleńkie drobinki specjalnego proszku, który oczyszcza nawet najmniejsze zagłębienia i bruzdy, usuwa powierzchowne przebarwienia i wygładza powierzchnię zęba. Jest to zabieg stosowany najczęściej bezpośrednio po skalingu i dopełniany lakierowaniem (fluoryzacją).
Fluor
Warto wiedzieć, że profilaktyka fluorkowa może przybierać różne formy – od najczęściej stosowanej fluoryzacji egzogennej (z zewnątrz) po budzącą coraz większe kontrowersje – i to zarówno wśród lekarzy, jak i wśród pacjentów – fluoryzację endogenną (wewnętrzną). Związki fluoru wzmacniają tkanki zęba i uodparniają go na działanie kwasów, które są w jamie ustnej oraz na bakterie wywołujące próchnicę. Pierwiastek ten łączy się z hydroksyapatytami w szkliwie zębów, tworząc z nimi trwałe kompleksy fluoroapatyty. Fluor także częściowo hamuje wzrost bakterii w jamie ustnej. Choć szkliwo zębów jest najtwardszą tkanką w organizmie człowieka, (w 96-98 proc. składa się z materii nieorganicznej - kryształków hydroksyapatytu , reszta to związki organiczne i woda) trzeba je wspierać regularnym szczotkowaniem zębów. Dzięki związkom fluoru, które są dodawane do past do zębów, szkliwo trudniej rozpuszcza się w kwaśnym środowisku jamy ustnej. Oprócz tego fluorki zmieniają procesy życiowe mikroorganizmów żyjących w płytce, osadach i kamieniu nazębnym. Zmniejszają ich zdolność do metabolizowania cukrów i tym samym ilość wydzielanych przez nie kwasów. Dodatkowo fluor ułatwia remineralizację, czyli uzupełnianie ubytków minerałów w szkliwie. Fluor przyspiesza też wzrost nowych kryształów szkliwa i sprawia, że są one nawet większe i odporniejsze niż były poprzednio. Taka regeneracja powierzchni szkliwa może doprowadzić do zniknięcia małych, niewidocznych gołym okiem ubytków (plam).
Fluoryzacja egzogenna (miejscowa, zewnętrzna) to metoda profilaktyki polegająca na podawaniu preparatów zawierających fluor bezpośrednio na powierzchnię zębów. Do fluoryzacji wykorzystuje się specjalne żele, pianki i lakiery, płyny oraz pasty do zębów. W ramach fluoryzacji egzogennej stomatolog może zaproponować następujące zabiegi:
1. Fluoryzacja kontaktowa – polega na wcieraniu w powierzchnię dokładnie oczyszczonych i osuszonych zębów preparatów zawierających duże stężenia fluoru za pomocą kuleczki z waty lub pędzelka. Mogą to być też okłady z pianki lub żelu zawierającego jony fluorkowe, które nakłada się na jednorazowe łyżki, umieszczane w jamie ustnej pacjenta na zębach górnych i dolnych na około 5 minut. Po tym zabiegu nie należy pić ani spożywać pokarmów przez przynajmniej godzinę. Aby fluorowanie kontaktowe było skuteczne, należy je kilka razy powtórzyć (fluoryzację za pomocą żelów powtarza się nawet do 10 razy w ciągu roku, natomiast lakiery powinny być nakładane raz na pół roku). Jednymi z najpopularniejszych sposobów fluoryzacji stosowanych do tej pory, są metody: Knutsona, Berggrena-Welandera i Torella.
Metoda Knutsona sięga końca lat 40. XX wieku. Polega ona na wcieraniu w zęby 2% roztworu fluorku sodu. Zabieg przeprowadza się 4-krotnie w odstępach tygodnia. Pierwszy etap polega na dokładnym oczyszczeniu zębów z płytki nazębnej – ten krok pacjent może wykonać samodzielnie przy pomocy szczoteczki i pasty do zębów po uprzednim instruktażu na temat prawidłowego szczotkowania. Następnie zęby muszą być zabezpieczone przed dostępem śliny (np. przy pomocy ślinociągu lub wałeczków) oraz osuszone – dopiero wtedy można zaaplikować na nie roztwór, używając do tego np. kuleczki waty, pędzelka lub aplikatura. Roztwór pozostawia się na zębach przez 4 minuty. Następnie usuwa się roztwór z jamy ustnej, za pomocą gazika lub waty. Zaleca się także, aby pacjent dokładnie wypluł ślinę, ale bez płukania jamy ustnej wodą. Po zabiegu nie powinno się pić oraz jeść przez pół godziny.
Metoda Berggrena-Welandera może być stosowana u dzieci powyżej 6. roku życia, które potrafią prawidłowo szczotkować zęby oraz wypluwać płyn. Zęby szczotkuje się szczotką zwilżoną 0,5-1% roztworem przez 3 minuty. Zabieg powtarza się 5-krotnie w odstępach 2-tygodniowych. Obecnie najczęściej stosuje się roztwory (6-9 kropli) i żele (05-1 cm żelu), podawane bezpośrednio na szczoteczkę. Ta metoda może być z powodzeniem przeprowadzana w szkołach pod kontrolą lekarza, higienistki lub przeszkolonego nauczyciela.
Metoda Torella może być również stosowana u dzieci powyżej 6. roku życia. Polega na płukaniu jamy ustnej 0,2% roztworem fluorku sodu. Płukać jamę ustną należy przez 3-5 minut. Zabieg należy powtarzać co 2 tygodnie przez cały rok szkolny. Ta metoda może być przeprowadzana w szkołach pod okiem wykwalifikowanego personelu.
Pasty do zębów zawierają zazwyczaj 0,1% fluoru, co w przypadku szczotkowania zębów kilka razy dziennie stanowi bezpieczną dawkę oraz jest skutecznym środkiem wspomagającym profilaktykę próchnicy.Pierwsza pasta do zębów w tubce pojawiła się w 1896 roku za sprawą firmy Colgate & Company. Wcześniej pastę sprzedawano w słoikach, które tubka wyparła na dobre już w 1908 roku. Należy jednak uważać w przypadku dzieci, które mają skłonności do połykania pasty oraz niedokładnego wypluwania śliny i nadzorować mycie zębów. Z tego powodu u dzieci poniżej 6. roku życia zaleca się stosowanie past do zębów o niższej zawartości fluoru, dzięki czemu niweluje się ryzyko wystąpienia fluorozy.
Płukanki fluorkowe mogą być dobrym uzupełnieniem codziennej higieny jamy ustnej. Płukanki do stosowania na co dzień zawierają zazwyczaj 0,05% fluorku sodu, natomiast płukanki do stosowania raz w tygodniu – 0,2% fluorku sodu. Płukanie jamy ustnej płukankami z dodatkiem fluorków jest zalecane szczególnie osobom powyżej 6. roku życia, u których stwierdzono wyższe ryzyko wystąpienia próchnicy.
2. Jonoforeza fluorkowa – zabieg wykonywany w gabinetach stomatologicznych za pomocą specjalnego urządzenia i polega na wprowadzaniu jonów fluoru do szkliwa za pomocą prądu stałego o słabym natężeniu. Skuteczność jonoforezy w redukcji próchnicy ocenia się na około 70%. Ma szczególne zastosowanie u pacjentów z rozległymi ubytkami szkliwa powstałymi w następstwie wad wrodonych lub uszkodzeń.
3. Lakierowanie – polega na pokryciu zębów cienką warstwą preparatu zawierającego związek fluoru o silnym stężeniu (od 0,1 do 6%). Lakier szybko twardnieje i tworzy na zębach cieniutką błonkę ochronną, która przez kilka – kilkanaście godzin od momentu zakończenia zabiegu uwalnia małe ilości fluoru. Lakierowanie może być stosowane zarówno na zębach mlecznych, jak i na zębach stałych. Przed zabiegiem fluoryzacji stomatolog oczyszcza zęby z kamienia nazębnego i osadu specjalną szczoteczkąi pastą, potem płucze i dokładnie osusza zęby, a następnie nakłada lakier za pomocą malutkiego pędzelka. Lakier posiada żółtawą barwę i mimo wysokiego stężenia fluoru – jest całkowicie bezpieczny dla pacjenta. Wskazania do stosowania lakierów fluorowych to: zapobieganie próchnicy u dzieci i dorosłych, remineralizacja ognisk próchnicy początkowej i przebarwień, zapobieganie próchnicy wtórnej wokół wypełnień, wkładów koronowych i uzupełnień protetycznych, znoszenie nadwrażliwości szyjek zębowych oraz zapobieganie próchnicy w trakcie leczenia ortodontycznego. Aby zapewnić długie wchłanianie fluoru, po zabiegu nie wolno jeść około 2 godzin. Tego dnia nie należy również szczotkować zębów, a jedynie dokładnie przepłukać jamę ustną wodą. Lakierowanie jest metodą skuteczną, ponieważ lakier utrzymuje się na zębach od kilku godzin do kilku dni, dzięki czemu szkliwo zostaje w znaczny sposób wzbogacone we fluor. Lakiery mogą być stosowane w celach profilaktycznych, jak również jako środek wspomagający leczenie próchnicy w różnych stopniu zaawansowania, leczeniu odwapnień szkliwa lub znoszeniu nadwrażliwości zębów po skalingu. Lakierowanie powtarza się najczęściej 2 razy w roku lub 4 razy w roku w przypadku osób z dużym ryzykiem rozwoju próchnicy. Zabieg może być przeprowadzany zarówno na zębach mlecznych, jak i stałych.
Fluoryzacja endogenna (wewnętrzna) polega na dostarczaniu do organizmu fluoru z pokarmem (fluoryzacja wody pitnej, soli kuchennej, mleka, mąki) oraz w postaci tabletek lub kropli fluorkowych. Spożycie fluoru prowadzi do jego szybkiego wchłaniania, głównie w żołądku, ale także w jelicie. Osocze krwi wykazuje obecność fluoru już w 30 minut po jego spożyciu. Drogą krwi fluor dostaje się do wielu narządów i tkanek. Głównym biorcą tego pierwiastka są w organizmie tkanki zmineralizowane, a więc kości i zęby. U dorosłych około 50% wchłoniętego fluoru pobierają kości, u dzieci ilość ta sięga nawet 80%. Obecnie jednak w związku z coraz większym zanieczyszczeniem środowiska, zwłaszcza gleby i powietrza, podwyższoną zawartością fluoru w żywności oraz zwiększeniem ryzyka fluorozy większość stomatologów a także pediatrów rezygnuje z fluoryzacji w formie tabletek i proponuje swoim pacjentom fluorowanie kontaktowe. Przed laty powszechnie stosowano u małych dzieci tabletki z fluorem, jednak w dzisiejszej stomatologii odeszło się od tej metody. Istnieje na rynku tak wiele skuteczniejszych i doskonale działających preparatów do kontaktowej fluoryzacji, że stosowanie tabletek jest zalecane jedynie w wyjątkowych przypadkach. Fluoryzacja endogenna jest działaniem ogólnoustrojowym.
- Fluoryzacja wody pitnej to jedna z najskuteczniejszych i najtańszych metod walki z próchnicą. Badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych dowiodły, że w regionach, gdzie pita jest woda fluorowana, występowanie próchnicy u dzieci do 6. roku życia spada nawet o 50-70%. Dlatego też Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleciła fluoryzacja wody pitnej w regionach, gdzie zachorowalność na próchnicę jest wysoka, występuje niedobór związków fluoru w wodzie pitnej, a jednocześnie nie ma zanieczyszczeń przemysłowych. W Polsce fluorowano wodę między końcem lat 60., a początkiem lat 90. Wśród miast, które przystąpiły do tego programu, były m.in. Szczecin i Wrocław. Późniejsze badania wykazały, że w tych rejonach nastąpiła redukcja próchnicy, ale jednocześnie zaczęły pojawiać się przypadki łagodnej fluorozy. Obecnie w Polsce nie stosuje się fluoryzacji wody, to poziom związków fluoru w wodzie pitnej bywa różny w różnych regionach. Stąd nadal w niektórych miejscach zauważa się zwiększoną zachorowalność na fluorozę. W celu uzyskania informacji na temat zawartości fluoru w wodzie pitnej, warto skontaktować się z terenową stacją sanitarno-epidemiologiczną.
- Fluoryzacja tabletkowa jest to równie skuteczna, jak fluoryzacja wody pitnej. Ważne jednak, aby tabletki fluorkowe były podawane dzieciom regularnie od 1. roku życia. Stosowanie tej metody może być zalecone przez lekarza. WHO zaleca, aby ilość fluorków podawanych w ten sposób uzależnić od wieku dziecka oraz zawartości związków fluoru w wodzie pitnej i powietrzu. Dzieciom najmłodszym można podawać tabletki rozpuszczone w wodzie lub w soku (nie może być to mleko!). Można również podawać im krople. W przypadku starszych dzieci zaleca się ssanie tabletek i połykanie śliny, aby fluor miał szansę zadziałać już miejscowo w jamie ustnej. W Polsce można dostać tabletki Zymafluor 0,25 mg i 1 mg fluoru oraz krople Zymafluor 0,114% (4 krople = 0,25 mg fluoru)
- Fluoryzowanie produktów spożywczych w niektórych krajach stosuje się w stoli kuchennej, cukrze, mleku oraz wódach mineralnych
Lakowanie zębów wykonywane jest w zdrowych, pozbawionych próchnicy zębach stałych i mlecznych. Polegający na pokryciu lakiem szczelinowym bruzd, szczelin i zagłębień wystepujących w strukturze zęba. Lakuje się powierzchnie żujące i tak zwane otwory ślepe w zębach trzonowych stałych i mlecznych oraz siekaczach bocznych stałych, w zębach przedtrzonowych stałych. Miejsca te, ze względu na budowę anatomiczną, sprzyjają zaleganiu resztek pokarmowych i płytki nazębnej. Są także bardzo trudne do oczyszczenia, szczególnie dla dzieci. Dzięki lakowaniu eliminuje się możliwość rozwoju próchnicy w trudno dostępnych miejscach. Lakowanie zmniejsza ryzyko wystąpienia próchnicy nawet w 90%. Zęby prawidłowo zalakowane stają się prawie całkowicie odporne na najczęściej występującą formę próchnicy. Gładka powierzchnia laku umożliwia skuteczna higienę. Najbardziej narażone na rozwój próchnicy są pierwsze stałe zęby trzonowe („szóstki”) oraz mleczne trzonowce – zęby te powinny być zalakowane w pierwszej kolejności. W zębach objętych próchnicą początkową wykonuje się lakowanie poszerzone po delikatnym opracowaniu wiertłem zmienionego miejsca. W zębach mlecznych aby zachęcić dzieci do wizyt u stomatologa można lakować bruzdy kolorowymi preparatami. Cała procedura jest całkowicie bezbolesna.
W naszym gabinecie, dzięki urządzeniu Ozonytron możemy każdą bruzdę przed zalakowaniem zdezynfekować ozonem, dzięki czemu skuteczność zabiegu jest jeszcze większa.
